Ook in 2020 gaat Geen Belet?! op zoek naar bijzondere erfgoedlocaties

Starten in het nieuwe jaar doen we met Ignace Van der Kelen. Ignace neemt ons mee naar de Romeinse heirbaan in Sint-Lievens-Houtem, een stukje Toscane in Vlaanderen.

Keizer Claudius trok via deze weg op naar Engeland

Op het hoogste punt van Cotthem blinkt een mijlpaal. Een 360° -zicht over de streek ontvouwt zich, met de kerk van Hillegem en het Cotthembos als blikvangers. De mijlpaal in blauwe hardsteen staat aan een kruispunt van landbouwwegen en is een realisatie van Heemkunde Houtem. Aan de andere kant staat een Calvariekruis. Het pad dat nu de Oudeheerweg wordt genoemd, zou 2.000 jaar geleden een Romeinse heirbaan zijn geweest. Hier vlakbij liggen de fundamenten van drie mogelijke Gallo-Romeinse villa’s, zegt Ignace Van der Kelen (75), voorzitter van Heemkunde Houtem, die zich al jaren in het onderwerp vastbijt.

Hoe is de heirbaan op je pad gekomen?

Een lid van DARCOS vertelde me dat een heirbaan door Sint-Lievens-Houtem passeert. We kregen bericht dat een stuk van die heirbaan zou geasfalteerd worden in Burst, deelgemeente van Herzele. We zijn daar dan met acht man een noodopgraving gaan doen door putten naast de weg te graven om de stratigrafie, opeenvolgende gesteentelagen, op te meten.

Op school leerden we dat een Romeinse heirbaan bestaat uit verschillende lagen met plaveien als toplaag. Dat kan misschien zo zijn in stedelijke gebieden, maar hier was dat absoluut niet het geval. We vonden enkel kleine, witte steentjes en de moederbodem. Pas later leerde ik dat die kleine witte steentjes een aanwijzing voor Romeinse aanwezigheid kunnen zijn.

Uit de naam van de straat zou je al kunnen afleiden dat het een Romeinse weg is?

In Cotthem wordt de weg Oudeheerweg genoemd en vanaf grondgebied Herzele wordt de weg Kampenheuvel en Heerbaan genoemd. Ook verderop in het tracé zijn nog zo’n namen te vinden. Maar zo gemakkelijk is het niet. De benaming ‘heirweg’ en alle varianten daarop kunnen ook verwijzen naar middeleeuwse tracés. Wij wilden echte, harde bewijzen dat de Oudeheerweg een Romeinse heirbaan was.

Laat ons er even van uitgaan dat het hier echt om een Romeinse heirbaan gaat. Van welk traject maakt de heirbaan in Sint-Lievens-Houtem dan deel uit?

Het gaat om een strategische verkeersas die Keulen met Boulogne verbond, het Rijngebied met de Kanaalkust. Vanuit Boulogne gaat de weg naar Wervik en vandaar in oostelijke richting naar Kortrijk, Velzeke, Asse, Elewijt, Tienen en Tongeren waar hij aansloot op de weg Bavay-Keulen.

In plaatsen als Wervik en Asse werden stukjes Romeinse heirbaan opgegraven. Door op een kaart die punten in een rechte lijn met elkaar te verbinden kan je het vermoedelijke tracé van een Romeinse heirbaan reconstrueren. In dit geval loopt die lijn door Sint-Lievens-Houtem, en misschien wel op deze heuvelkam in Cotthem.

Zijn er verder nog aanwijzingen?

In zuidelijke richting vinden we op een recente kaart ook de benaming Heirweg. Deze weg grenst aan de ‘Spilaan’, een recent ontwikkeld industriegebied in Zottegem waar een belangrijk Romeins gehucht werd opgegraven.

Op de heuvelkam in Cotthem vond ik in de onmiddellijke nabijheid van de vermoedelijke heirbaan de funderingen van drie, waarschijnlijk Gallo-Romeinse, villa’s via Google Earth.

Naast één van die villa’s lag ook een groeve. In het Cotthembos, op een boogscheut van hier, vonden we vroeger al zes Romeinse groeves terug.

Romeinse munt

Na de voorstelling van de mijlpaal afgelopen zomer kwam een jongeman uit Leeuwergem naar ons toe. Hij had een Romeinse munt bij zich die hij naar eigen zeggen hier vlakbij had gevonden. Wij vermoedden dat de afbeelding op de munt keizer Claudius, Romeins keizer van 41 tot 54 na Christus, is. We lieten de munt onderzoeken door een expert in numismatiek. Hij stelt dat de afbeelding hoogst waarschijnlijk Antoninus Pius, Romeins keizer van Rome van 138 tot 161 na Christus, is.
Maar het was wel keizer Augustus, Romeins keizer van 27 voor Christus tot 14 na Christus, die verantwoordelijk was voor de aanleg van heirbanen in onze contreien. Keizer Claudius is de man die een deel van Brittania met succes heeft veroverd. Zijn troepen passeerden deze heirbaan op weg naar Boulogna waar ze inscheepten naar Engeland.

Volgens archeologen hebben zeker Romeinen over deze weg gelopen

Op de mijlpaal staat Velzeke 4 leugae – Asse 12 leugae. Een Gallische leugae is 2,222 kilometer. Ignace berekende dat vanaf deze plek Velzeke 4 leugae verwijderd is en Asse 12 leugae. Het zijn twee locaties waarvan we zeker weten dat er een Romeinse heirbaan passeerde. Maar het is zeker mogelijk dat deze weg veel ouder is, aangelegd tijdens de Keltische periode. De Romeinen zouden dan de bestaande weg enkel verbeterd hebben.

Info over de activiteiten en werking van Heemkunde Houtem, zie https://heemkundehoutem.wordpress.com/

(c) Marijn Follebout