Ik ben … Balegemse steen

De Balegemse steen is een lichte, geelgrijze kalkzandsteen die gevormd werd tijdens het Eoceen (50 miljoen jaar geleden). Je vindt er vaak fossielen in terug zoals haaientanden en schelpen.

De eersten die er het potentieel als bouwmateriaal van inzagen én het gebruikten? Dat waren de Romeinen, toen ze in onze streek aanwezig waren (Velzeke was een belangrijke vroeg-Romeinse legerplaats). Met het vertrek van de Romeinen, vervaagde ook het gebruik van de steen. Pas in de 11^de eeuw werd hij terug herontdekt. De 15^de en 16^de eeuw waren de hoogdagen voor de Balegemse steen. Het stadhuis van Oudenaarde, de Sint-Annakerk van Bottelare, het huis van de vrije schippers in Gent … Je vindt er de steen in terug.

Vandaag is Balegemse Steen, als enige nog ontgonnen Ledesteen in België, heel belangrijk voor het in stand houden van ons bouwkundig erfgoed. Samen met de Gobertangesteen is het namelijk de enige ontgonnen witsteen van Belgische bodem. Waar er vroeger bij restauraties meer werd gewerkt met vervangsteen, vnl. uit Frankrijk, wordt er nu terug vaker gerestaureerd met historisch correcte materialen. Het belang van de steen is de voorbije jaren zo alleen maar toegenomen.

Waar? Sint-Rochuskapel – omlijsting

De Sint-Rochuskapel is een devotiekapel. De patroon van de pestlijders had traditioneel zijn ommegang op 16 augustus.

De verering van de pestheilige in de gemeente Oosterzele zou teruggaan tot de 16de eeuw en dus zo vermoedelijk ook staat sindsdien op deze plek een kapel. In historische documenten vinden we terug dat in 1628 een nieuwe kapel wordt gebouwd. In 1814 wordt ze nogmaals herbouwd, met herstellingswerken in 1928 en 1957. Dat lezen we ook af op de rechthoekige gevelsteen met geschilderde ruit voorzien van het opschrift: “1628/ HERBOUT. 1814”.

Het kruispunt van de Meerstraat en de Wettersesteenweg wordt van oudsher de Kapellenberg genoemd.

Ik ben ... glas-in-lood

Glas-in-lood is een techniek om met meerdere kleine glasvlakken een groter raam te kunnen invullen. Deze techniek werd eeuwenlang gebruikt omdat men technisch niet in staat was om grote partijen vlak vensterglas te maken. De Belg Émile Fourcault vond pas aan het begin van de twintigste eeuw het trekken van glas uit volgens het Fourcaultprocedé.

Glas-in-lood is vooral in kerken heel populair, omdat het de mogelijkheid biedt om een uniek lichtspel te creëren. Met allerlei kleuren en vormen worden Bijbelse verhalen verteld, heiligen en hun wonderen uitgebeeld en geldschieters vereeuwigd in beeld. Ook in de hoogdagen van de art deco, de art nouveau en de interbellumstijlen werd glas-in-lood veelvuldig gebruikt.

Vandaag wordt het ambacht van glas-in-lood nog steeds beoefend: niet enkel voor het herstellen van historische glasramen, maar evenzeer in een uniek en modern design. Toch is er steeds minder en minder glas-in-lood terug te vinden in het straatbeeld. Bij de renovatie van een woning is het glas dikwijls het eerste dat vervangen wordt. Terwijl dergelijke paneeltjes met een voor- of achterzetraam perfect te isoleren en dus te behouden zijn.

Waar? Meerstraat 77 – inkomhal

Dit glas-in-lood paneel vonden we als decoratief element in een inkomhal. Door zowel blank, gekleurd als geribbeld glas te gebruiken, ontstaat een mooie tekening. De verschillende stukjes glas worden op hun plaats gehouden door loden strips.

Ik ben … baksteen

De eerste gebakken stenen? Die werden gevonden in Mesopotamië en dateren van ongeveer 5000 v. Chr. Het duurde echter nog tot circa 3000 v. Chr. voordat ze op grotere schaal als bouwmateriaal werden gebruikt. In Europa werd baksteen voor het eerst door de Romeinen op grote schaal toegepast. Na het vertrek van de Romeinen raakte de techniek weer in onbruik.

Vanaf de 13e eeuw werd het steenbakken weer opgenomen door monniken, de zg. papestenen of kloosterstenen. Het gebruik van baksteen bleef in de middeleeuwen spectaculair toenemen. De aanleiding hiervoor was het verbod op houten huizen in de steden vanwege het brandgevaar.

Waar? Meerstraat 39 – gevel

Door vlak en overhoeks metselwerk te combineren krijgen we hier een zeer levendig beeld. Dit toont aan dat je met bakstenen veel meer kan doen dan op het eerste zicht lijkt: een eeuwenoud materiaal, springlevend.

Ik ben … kassei

Kasseien zijn porfier natuursteen dat met de hand in kleine blokjes wordt gekapt. Porfier is een stollingsgesteente, ontstaan door stolling van magma (onder het aardoppervlak) of lava (aan het aardoppervlak).

Kasseien zijn zeer sterk en verslijten nauwelijks, zelfs bij intens gebruik. Daardoor werden ze vaak als wegdek gebruikt. Als er werken aan een kasseiweg zijn, is dit in zowat alle gevallen omdat er verzakkingen zijn van de fundering. Niet omdat de stenen kapot zijn.

Waar? Meerstraat … – muurtje

Vandaag is de Meerstraat een doorlopende straat. Vanaf de Geraardsbergsesteenweg kan je volledig doorsteken tot aan Spiegel/ Van Thorenburglaan. Dit was tot de jaren 1950 wel anders. Het eerste deel van de Meerstraat (van Spiegel tot ca. nr 99) was een aarden weg, bedoeld voor lokaal gebruik, maar zeker niet voor doorgaand verkeer. Het tweede deel van de Meerstraat was een kasseibaan. Niet toevallig vormde de overgang tussen beide stukken de grens tussen de gemeenten Oosterzele en Scheldewindeke.

In de jaren 1970 werden de kasseien vervangen door beton en werd de aarden weg een volwaardige baan. Kwatongen beweren dat de kasseien die je ziet in verschillende tuinmuurtjes en opritten in de Meerstraat afkomstig zijn van de oude uitgebroken kasseiweg. Waar of niet waar?!

Ik ben … cementrustiek

Cementrustiek, cementbeton of kunstbeton … het zijn allemaal termen die verwijzen naar een techniek die gebruikt werd om natuurlijke materialen en vormen uit de natuur na te bootsen, gebruikmakend van een cementmortel.

In Vlaanderen zijn naast rotspartijen en Mariagrotten allerlei constructies terug te vinden in cementrustiek, zowel voor rots- als houtimitaties: zitbanken, bruggetjes, bloembakken, omheining, kapelletjes, graftekens … Maar de techniek werd dus ook gebruikt om gevels van woningen te versieren.

Cementrustiek wordt vandaag nog maar zelden verwerkt in een gevelafwerking. De succesperiode van cementrustiek loopt vanaf 1870 tot aan WOII.

De uitvinding van portlandcement door James Aspin, patent in 1826, zorgt voor dé grote doorbraak. Dit product is in semi-vloeibare vorm eenvoudig aan te voeren, gemakkelijk te bewerken bij het uitdrogen en is na uitharding even hard als (portland)steen.

Waar? Meerstraat – gevel

Deze cementrustiek vonden we in een gevel. Door de erosie van de cementmortel en de corrosie van de metalen wapening binnenin zijn heel wat constructies vandaag in slechte staat of zelfs verdwenen. Daar waar ze wel nog behouden zijn, vormen ze heel mooie decoratieve elementen toe aan het straatbeeld. Ze getuigen van een groot vakmanschap en ambachtelijkheid.